Herbata w Chinach może być uprawiana od 4,5 tysiąca lat. Początek jej historii jest mglisty, ale z każdą chińską dynastią pozycja złotego naparu umacniała się. Przekonaj się, jaka jest historia herbaty w Chinach, jakie obecnie produkuje się tu rodzaje herbaty i które zalicza się do Dziesięciu Wielkich Herbat Chin.

Historia herbaty w Chinach

Początki herbaty nie są znane, za to istnieje wiele legend z nią związanych. Najpopularniejsza nich mówi o mitycznym cesarzu Shennongu, który w 2737 roku p.n.e. miał jako pierwszy zaparzyć napar. Pierwsze zapiski dotyczące herbaty pochodzą jednak dopiero z X wieku p.n.e.

Wiemy też, że od III do I wieku wieku p.n.e., za panowania dynastii Zachodniej Han, picie herbaty stało się popularne wśród chińskich elit. Była na tyle cenna, że uważano ją za niezbędny element wyposażenia zmarłego - herbatę wkładano do grobowców bogaczy, by im jej nie zabrakło. Z czasem stała się rytualnym podarunkiem ofiarowywanym rodzinie panny młodej jako potwierdzenie zaręczyn.

Pierwsza książka poświęcona historii, uprawie i piciu herbaty to pochodzący z VIII wieku "Traktat o herbacie" (oryg. "Chajing") autorstwa Lu Yu. W tamtym okresie, za panowania dynastii Tang, picie herbaty rozpowszechniło się w całych Chinach, stając się ważnym elementem wielu wydarzeń i uroczystości. 

Lu Yu, jako wybitny koneser, rozprawia na temat wody używanej do przyrządzania naparu, naczyń, opisuje sposoby uprawy i przetwarzania liści, aby otrzymać różne rodzaje herbaty. Bazuje zarówno na wcześniejszych pomniejszych publikacjach, jak i - a może przede wszystkim - na własnym doświadczeniu. Co ciekawe, z “Traktatu o herbacie” dowiemy się również, że autor gardził dodatkami, które miały ukryć smak kiepskiej jakości suszu - skórką pomarańczy, miętą, ale także soloną fermentowaną soją czy nawet cebulą. 

W tamtym czasie herbatę sprzedawano przede wszystkim w postaci sprasowanych brykietów, które należało pokruszyć, uprażyć na patelni, a następnie można je było zaparzać. Dopiero w czasach dynastii Song i Yuan (od końca X do XIX wieku) rozpowszechniła się herbatą, jaką znamy dzisiaj - w postaci suszonych liści do bezpośredniego zalewania wodą. 

Ile Chiny produkują herbaty?

Dane na temat produktów wytwarzanych w krajach na całym świecie od 1961 roku gromadzi Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa. W tym zestawieniu w przypadku produkcji herbaty terytorium Chin podzielone jest na dwie części - terytorium Hongkongu oraz stały ląd. 

Sumując ten obszar, od 1961 roku do 2021 roku produkcja herbaty w Chinach wzrosła prawie 29-krotnie. W latach 60. XX wieku było to niecałe 100 tys. ton. W 2019 roku Chiny wyprodukowały już prawie 2,8 mln ton herbaty. Uśredniając, co dekadę Chiny wytwarzają jej 1,7 razy więcej niż 10 lat wcześniej.

Co ciekawe, jednocześnie powierzchnia uprawna powiększyła się ciągu ostatnich 60 lat zaledwie 9-krotnie. To oznacza, że usprawniono proces produkcji - od wzrostu roślin, przez zbiór, bo obróbkę liści - by był bardziej wydajny. I tak w 1961 roku powierzchnia upraw herbaty w Chinach wynosiła 354 tys. ha, a w 2019 roku - 3,18 mln ha.

Gdzie są najlepsze chińskie plantacje? 

Herbatę produkuje się w każdej chińskiej prowincji, gdzie pozwalają na to warunki. Jest jednak kilka wiodących, skąd pochodzą najsłynniejsze herbaty. Należą do nich:

  • Zhejiang - prowincja na wschodnim wybrzeżu kraju. Pochodzi stąd zielona herbata Longjing. Jej plantację w pobliżu miasta Hangzhou można zwiedzać, cieszy się dużą popularnością wśród turystów, którzy doceniają przede wszystkim urok okolicy. Wynika on z celowego działanie rządu - mieszkańcy nie mogą sprzedać ziemi, a tylko ją dziedziczyć, co ogranicza komercjalizację terenu.

  • Jiangsu - prowincja również znajduję się na wschodnim wybrzeżu, w jego środkowej części. Najpopularniejsza pochodząca stąd zielona herbata uprawiana jest w okolicy miasta Suzhou. 

  • Anhui - prowincja we wschodniej części kraju, pozbawiona dostępu do morza, jednak świetnie z nim skomunikowana od stuleci dzięki położeniu w dorzeczu Jangcy i Huang He. Monsunowy, zwrotnikowy klimat i niewysokie góry idealnie nadają się do uprawy herbaty. Pochodzą stąd m.in. zielone herbaty Huangshan Mao Feng i Lu’an Guapian oraz czarna Qi Men Hong Cha.

  • Fujian - prowincja położona w południowej części wschodniego wybrzeża, nad cieśniną Tajwańską. Plantacje można zwiedzać w kilku prefekturach, a nawet samodzielnie zebrać czy przetworzyć liście. Z Fujian pochodzą m.in. oolong Tie Guan Yin, jak i biała herbata Baihao Yinzhen.

  • Hunan - prowincja bez dostępu do morza, położona w południowej części kraju, w dorzeczu Jangcy. Dzięki sporej wilgotności krzewy herbaciane rosną tu doskonale, jednak wilgotność ta jednocześnie powoduje częste mgły kłębiące się wzdłuż piaskowych gór, które utrudniają podziwianie panoramy plantacji. Pochodzi stąd najsłynniejsza żółta herbata - Junshan Yin Zhen. 

  • Yunnan - najbardziej wysunięta na południe w lądowej części kraju prowincja. Plantacje położone na zboczach góry Jingmai tworzą największą powierzchnię uprawną herbaty na świecie. Wśród nich znajdują się rośliny uznawane za najstarsze dzikie krzewy herbaciane w kraju. Najbardziej cenione są tutejsze herbaty pu-erh, z których region słynie. 

Rodzaje chińskiej herbaty

W Chinach produkuje się każdy rodzaj herbaty, ale zdecydowanie najwięcej - zielonej, która cieszy się nieustającą popularnością w tym kraju od kilku tysięcy lat. Tradycyjna zielona chińska herbata ma jasnożółty kolor i ostry, cierpki smak. Drugą najczęściej produkowaną herbatą w Chinach jest czarna. Proporcja produkcji pozostałych herbat uzależniona jest od zmieniającej się mody na konkretne rodzaje. 

O ile liście na zieloną herbatę są od razu odparowywane po zerwaniu, to do przygotowania żółtej herbaty liście pozostawia się wilgotne, aż wyschną naturalnie. W niektórych okresach historii określenia "żółta herbata" używano do nazwania najsmaczniejszych naparów, bez względu na faktyczny kolor. Kolor żółty był przypisany cesarzowi, a więc i najlepsza herbata musiała być "cesarska".

Innym rodzajem herbaty produkowanej w Chinach jest herbata biała. Aby ją uzyskać, liście suszy się jeszcze szybciej, niż w przypadku zielonej. Dzięki temu napar jest delikatniejszy, subtelny, a kolor - jaśniejszy. 

Z kolei pu-erh, u nas zaliczana do herbat czerwonych (w Chinach do czarnych), wytwarzana jest od ponad 2000 lat. Do używania tej nazwy mają prawo wyłącznie producenci z prowincji Yunnan - to tam rośnie odmiana krzewów herbacianych, z których produkuje się ten wyjątkowy susz.

Dziesięć Wielkich Herbat Chin

To umowna lista, na której część pozycji zmienia się zależnie od panującej aktualnie mody czy warunków naturalnych, w jakich wzrastają krzewy herbaciane. Wśród najczęściej pojawiających się na liście Dziesięciu Wielkich Herbat Chin znajdują się:

  • Longjing - zielona herbata. Nazwa, w dosłownym tłumaczeniu “smocza studnia”, ma pochodzić od skojarzenia z ruchami smoka - podczas parzenia liście kołyszą się w wodzie. Tradycja wytwarza herbaty liczy sobie ok. 1700 lat. Smak i aromat ma delikatny.

  • Bi Luo Chun - zielona herbata z okolic miasta Suzhou (stąd pochodzi najszlachetniejsza, choć krzewy uprawiane są również w innych prowincjach). Nazwa “zielony ślimak” nawiązuje do wyglądu suszu - po zbiorach wczesną wiosną, gdy liście są bardzo delikatne, do suszenia od razu zawija się je w maleńkie spirale. Są tak drobne, że na kilogram suszu składa się ich ok. 15 tys. Napar jest delikatny, lekko owocowy, a aromat kwiatowy.

  • Anxi Tie Guan - oolong, którego nazwa “żelazna bogini miłosierdzia” ma odnosić się do buddyjskiej bogini bodhisattwy. Według legendy, pełnię smaku herbaty mogą poczuć tylko ci, których życie pełne jest szacunku do innych. Niewielkie kulki suszu po zaparzeniu dają napar o delikatnym, pozbawionym goryczy smaku i kwiatowym aromacie. 

  • Baihao Yinzhen - biała herbata z Fujian, na którą składają się “srebrne igły” (“yinzhen”) - maleńkie pąki liści pokryte srebrnym meszkiem. Bardzo delikatna i bardzo droga. 

  • Wuyi Yan Cha - oolong, a właściwie cała grupa oolongów wytwarzanych w regionie Wuyi w prowincji Fujian. Zawarte w nazwie “yan” oznacza kamień lub skałę, których w okolicy jest mnóstwo. To wyjątkowe warunki naturalne powodują, że właśnie tutaj uzyskuje się rośliny o specyficznych właściwościach. Najstarsze krzewy są pod ochroną, a herbata z ich liści osiąga astronomiczne ceny. Najlepiej przygotowane tutejsze oolongi dają napar o aromacie gorzkiej czekolady. 

  • Huang Shan Mao Feng - zielona herbata, której nazwa “zielone puchate pąki z Żółtych Gór” oznacza dosłownie wygląd liści oraz pochodzenie (Huang Shan to Żółte Góry). Jej liście są suszone w całości. Uważana za jedną z, jeśli nie najdelikatniejszą, chińską zieloną herbatę. Ma wytrawny, nieco warzywny aromat.

  • Qi Men Hong Cha (Keemun) - grupa czarnych herbat Qimen w prowincji Anhui. Początkowo to właśnie z nich tworzono mieszanki English Breakfast. Napar jest wyrazisty, ale nie cierpki, wyczuwalny jest aromat dymu.

  • Lu’an Guapian - zielona herbata, której liście poddawane są nietypowemu procesowi. Ścina się wyłącznie duże i dojrzałe okazy, a podczas suszenia nie ustawia się koszy z liśćmi nad rozżarzonym węglem drzewnym. Zamiast tego kilka osób energicznie przenosi kosz tam i z powrotem nad dymem, bardziej okadzając liście. Herbata intensywna, bardzo kwiatowa.

  • Junshan Yinzhen - żółta herbata, najbardziej ceniona w swoim rodzaju, ale i najtrudniej dostępna. Nazwa “srebrne igły” opisuje susz, składający się wyłącznie z nierozwiniętych pąków liści, stąd dość ograniczone zbiory. W smaku słodka i delikatna. 

  • Yunnan Pu-erh - receptura liczy sobie blisko 2000 lat. Dawniej zastrzeżona wyłącznie dla cesarzy jako posiadająca odmładzające moce, dzisiaj nazwy mogą używać tylko plantatorzy z określonego obszaru. Napar ma słodkawy smak i lekko dymny aromat.