Kofeina pobudza człowieka już od epoki kamiennej. Dawniej żuto ziarna czy liście, dzisiaj kofeinę przyjmujemy najczęściej w formie napojów i naparów. Dziennie zdrowy człowiek nie powinien wypijać więcej niż 3-4 filiżanki kawy lub herbaty. Jak długo działa kofeina w organizmie? Ile trwa pobudzenie po wypiciu filiżanki napoju?

Czym jest kofeina, a czym teina?

Kofeina to związek chemiczny, który naturalnie występuje w wielu produktach spożywczych, przede wszystkim w kawie, ale także w herbacie (wtedy nazywany jest teiną), w guaranie (nazywany guaraniną), w yerba mate (nazywany mateiną). Tu zawartość kofeiny jest znacząca, dlatego mówiąc o jej wpływie na organizm, mamy na myśli głównie te cztery źródła. Jednak kofeinę w mniejszych ilościach znajdziemy również w kakao, czyli w rezultacie - w czekoladach.

Kofeina podawana w odpowiednich ilościach, np. w filiżance kawy czy herbaty pobudza, poprawia koncentrację i samopoczucie. Sprawdza się, gdy chcemy intensywnie nad czymś popracować, skupić się po zarwanej nocy czy pozbyć się zmęczenia i wyostrzyć zmysły w trakcie długiej trasy samochodem. Obserwacja organizmu podczas przyjmowania kofeiny jest bardzo ważna, bo łatwo przedawkować, szczególnie pijąc ją pod postacią słodkich oranżadek, jakimi są popularne energetyki. 

Już w epoce kamiennej korzystano z dobrodziejstw kofeiny, żując liście herbaty czy nasiona kawowca. Z czasem zaczęto zalewać produkty gorącą wodą, by spotęgować efekt. Kofeinę i teinę jako związki chemiczne wyodrębniono, dokładnie przebadano i opisano dopiero w XIX wieku.

Ile kofeiny jest w filiżance kawy i herbaty?

Niestety, nie da się jednoznacznie wskazać zawartości kofeiny w napoju, ponieważ ma na nią wpływ kilka czynników. W przypadku kawy istotne będzie pochodzenie ziaren, sposób ich mielenia, w przypadku herbaty sposób uprawy i przetwarzania liści. Znaczenie mają również temperatura wody i czas parzenia. 

Szacunkowo przyjmuje się, że zawartość kofeiny wynosi w standardowej filiżance, a więc w 200 ml:

  • czarna kawa parzona - 70-140 mg

  • czarna kawa rozpuszczalna - 40-70 mg

  • czarna kawa bezkofeinowa - do 5 mg

  • espresso - 420 mg (podaje się je w porcjach po 25 ml, a więc ok. 52 mg kofeiny)

  • cappuccino - ok. 55 mg 

  • czarna herbata - 40 mg

  • herbata oolong - 32 mg

  • zielona herbata - 24 mg

  • masala czaj - 18 mg

Jak długo działa kofeina z kawy i herbaty?

Zakładając, że dwie zupełnie różne osoby wypiją filiżankę identycznego napoju z kofeiną, poziom tego związku w ich organizmach może być zupełnie inny. Czynniki, które mają wpływ na tempo i sposób rozkładu kofeiny, to m.in. wiek, płeć, waga, wzrost, kondycja wątroby, kondycja całego organizmu, aktywność fizyczna, poziom zmęczenia, przyjmowane leki… 

Przyjmuje się, że czas tzw. okres półtrwania kofeiny, a więc czas, w którym odczuwamy jej działanie, u przeciętnego zdrowego mężczyzny wynosi ok. 4,5 godziny, a u kobiety ok. 5 godzin. W przypadku kobiet przyjmujących doustna aktykoncepcję może wydłużyć się nawet do 10 godzin, a u ciężarnych - do 11.

Warto też pamiętać, że kofeina w kawie i herbacie inaczej wpływają na organizm. Ta z kawy działa szybciej, bardziej intensywnie, ale krócej. Lepiej sprawdza się, gdy potrzebujemy nagłego przebudzenia. Z kolei teina zawarta w herbacie działa łagodniej, ale za to dłużej, polecana jest na poprawę koncentracji przy wielogodzinnej pracy.

Czy kofeina jest bezpieczna dla każdego?

Dzieci, nastolatki i kobiety w ciąży powinny unikać kofeiny, ponieważ ma silne działanie na mody organizm lub płód. Pobudza znacznie bardziej niż dorosłych, może powodować dekoncentrację, nerwowość, niezdrową nadpobudliwość oraz problemy ze snem. 

Nie udowodniono do tej pory, że regularne picie kawy czy herbaty powoduje rozwój chorób związanych z układem krążenia, wręcz przeciwnie. Jednak szczególnie osoby z nadciśnieniem powinny monitorować reakcje organizmu na napoje z kofeiną. Bezpieczna dla takich osób dawka to zazwyczaj 1-2 filiżanki na dobę. 

Objawy przedawkowania kofeiny

Po przekroczeniu dawki tolerowanej przez dany organizm może dojść do zbyt silnego pobudzenia, przyspieszenia lub zaburzeń rytmu serca, nudności, wymiotów. Przy łagodniejszych objawach pomóc mogą właśnie wymioty czy picie dużej ilości wody. W razie niepokojących doznań, szczególnie związanych z pracą serca, warto zasięgnąć porady lekarza. Nie zaleca się przekraczania dawki 2-4 filiżanek kawy lub herbaty na dobę. 

Skrajny przypadek przedawkowania kofeiny, a więc już zatrucie, może być śmiertelnie niebezpieczne. Wystąpić mogą drgawki, porażenie ośrodka oddechowego, migotanie komór serca. Średnia śmiertelna dawka kofeiny dla zdrowego mężczyzny to ok. 10 g, a więc zawartość 70-150 filiżanek czarnej parzonej kawy.