Choć herbata w Wietnamie rośnie naturalnie od kilku tysięcy lat, to pierwsze plantacje zostały założone dopiero pod koniec XIX wieku przez Francuzów. Zobacz, gdzie uprawia się herbatę w Wietnamie, jakie są jej najpopularniejsze rodzaje, skąd wzięła się dzika herbata z drzew i napar po królewsku aromatyzowany kwiatem lotosu.

Historia uprawy herbaty w Wietnamie

Herbata w Wietnamie prawdopodobnie zbierana jest już od ok. 3000 lat. Początki popularności naparu nie są dokładnie znane, ponieważ krzewy herbaciane rosły dziko na terenie dzisiejszego Wietnamu aż do XIX wieku. Wcześniej chętnie parzono zarówno świeże, jak i suszone liście. 

W Wietnamie co prawda nie wytworzyły się ceremonie parzenia herbaty jak w sąsiednich Chinach czy Japonii, ale picie naparu jest tu bardzo popularne, choć w niektórych regionach wygrywa jednak kawa. W północnej części kraju pije się herbatę ciepłą, nawet stosując specjalne otulacze na imbryki, aby napar wolniej stygł. W południowej z kolei, gdzie jest cieplej - często herbatę podaje się z lodem.

Trzeba jednak pamiętać, że często parzy się znacznie większą ilość liści na filiżankę wody, niż w pozostałej części świata, dlatego herbata w Wietnamie, zarówno czarna, jak i zielona, bywa bardzo mocna. Napar pije się więc małymi łykami, delektując się jego smakiem i aromatem.

Wielkie plantacje od czasów kolonialnych

Pierwsze oficjalne plantacje powstały pod koniec XIX wieku za sprawą Francuzów w okolicy Pho Tho, na północny zachód od Hanoi oraz w Duc Pho w prowincji Quang Nam na południu. Zbiory trafiały wtedy przede wszystkim na sprzedaż do Francji i francuskich kolonii w Afryce. Przemysł herbaciany rozwijał się, powołano instytuty, których zadaniem było uzyskanie odmiany, która będzie dawała jak największe plony.

Po upadku systemu kolonialnego po II wojnie światowej, sytuacja polityczna w Wietnamie ulegała stopniowej destabilizacji, której apogeum była wojna wietnamska. Kraj, podzielony na północ i południe wzdłuż 17. równoleżnika, stał się areną zimnowojennych rozgrywek politycznych między USA, ChRL i ZSRR. Po przegraniu przez Stany Zjednoczone wojny w Wietnamie, kraj został obłożony amerykańskimi sankcjami gospodarczymi, co z kolei spowodowało, że produkcji herbaty nie rozwijano aż do lat 90., gdy zdjęto embargo.

Dopiero gdy gospodarka Wietnamu mogła otworzyć się na inne kraje, pojawiły się firmy z Tajwanu, Iraku, Japonii czy Wielkiej Brytanii, które inwestowały w produkcję tutejszej herbaty, aby zyskać nowego i taniego dostawcę surowca.

Ile herbaty produkuje Wietnam?

Gdy w 1961 roku Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa po raz pierwszy sporządziła pełną listę upraw na świecie, Wietnam znajdował się na 12. miejscu na liście krajów produkujących herbatę, z rocznym wynikiem rzędu 7,5 tys. ton. Dla porównania, największy światowy producent, Indie, wytwarzały wtedy ponad 350 tys. ton surowca rocznie.

Do końca lat 80. XX wieku poziom upraw w Wietnamie utrzymywał się na podobnym poziomie. W 1989 roku kraj wyprodukował 30 tys. ton herbaty, co dało mu ponownie 12. pozycję w rankingu. Wszystko zaczęło się jednak zmieniać, i już 10 lat później Wietnam wytwarzał ponad dwa razy więcej herbaty (70 tys. ton w 1999 roku), trafiając do pierwszej dziesiątki światowych producentów.

Dwie kolejne dekady przyniosły dalszy wzrost produkcji. W 2009 roku Wietnam zajmował już 6. miejsce na świecie, wytwarzając 185,7 tys. ton. Dziesięć lat później przesunął się o oczko wyżej, przy produkcji sięgającej już 270 tys. ton rocznie. 

Warto również zwrócić uwagę na powierzchnię upraw. O ile wśród wiodących krajów wartość ta niewiele się zmieniła, to w Wietnamie na przestrzeni prawie 60 lat wzrosła ponad sześciokrotnie - z 19 tys. ha w 1961 roku do prawie 116 tys. ha w 2019 roku, stając się jedną z ważniejszych gałęzi gospodarki.

Regiony uprawy i rodzaje herbaty

W Wietnamie nie znajdziemy zbyt wielu rozległych plantacji należących do kilku firm. Dominują tu małe, rodzinne uprawy pielęgnowane przez lokalnych rolników. Zobowiązani są do sprzedaży części swoich zbiorów do państwowych gospodarstw rolnych lub dużych zakładów przetwórczych. Pozostałą część mogą przetwarzać samodzielnie lub odsprzedać na wolnym rynku.

Tradycyjnie w Wietnamie spożywa się przede wszystkim zieloną herbatę i taka produkcja dominuje w kraju. Plantacji zajmujących się wytwarzaniem czarnych herbat jest znacznie mniej, natomiast od lat 90. powstają tu także niewielkie ilości oolonga. 

Zróżnicowany klimat Wietnamu - subtropikalny w północnej i tropikalny w południowej części kraju - ma ogromny wpływ na rolnictwo. Herbatę uprawia się przede wszystkim w północnych regionach. Prowincje produkujące najwięcej herbaty to:

  • Lam Dong

  • Thai Nguyen

  • Phu Tho

  • Tuyen Quang

  • Ha Giang

  • Yen Bai

Produkcja herbaty w Wietnamie ma stosunkowo krótką historię, masową skalę osiąga dopiero od dwóch dekad. Dlatego nieustannie trwają prace nad najlepszym dopasowaniem odmian krzewów do panujących w kraju warunków naturalnych, odpornych na suszę, działanie szkodników i chorób. 

Najczęściej uprawiane w Wietnamie odmiany do indyjski assam, pubilimba ze Sri Lanki, chińskie i tajskie krzyżówki. Spora część plonów trafia na sprzedaż do mieszanek produkowanych w innych krajach. Nie kładzie się tu nacisku na jakość herbaty, pochodzenie, tradycje, ale na ilość wyprodukowanego suszu. Stąd dość niska znajomość w świecie dobrych tutejszych herbat.

Wietnamska herbata z lotosem

Najsłynniejsza, najdroższa i najtrudniej dostępna wietnamska herbata, która produkowana jest przez małą grupę mistrzów herbacianych. Legenda głosi, że została stworzona w czasach dynastii Nguyen dla króla Tu Duc’a. Wieczorami służba wkładała liście herbaty do kielichów kwiatu lotosu i zamykała je, zawiązując jedwabnym sznurkiem, by następnego ranka, przed świtem, zebrać z powrotem liście wraz z rosą z płatków lotosu. Następnie gotowano aromatyczny wywar.

Dzisiaj herbatę wytwarza się podobnie, choć zrezygnowano ze zbierania rosy. Kielichy kwiatowe zrywa się, oddzielając płatki od pręcików i pyłku. Herbatę miesza się z pyłkiem kwiatowym, a później podgrzewa na parze, by nasiąknęła aromatem. Proces powtarza się kilkakrotnie.

Dzika herbata wietnamska

Wietnam to jeden z nielicznych krajów, gdzie nadal spotkać można dziko rosnące herbaciane drzewa - Camellia sinensis var. Shan. Sięgają 15-18 m wysokości, aby zebrać liście, trzeba się na nie wspiąć. Drzewa herbaciane występują w północno-zachodnim regionie kraju, m.in. w prowincjach Lai Chau, Dien Bien, Yen Bai, Son La, Van Chan. Ich największe skupiska przypadają na okolice pasm górskich.

Prawdopodobnie drzewa te nie wyrosły w pełni naturalnie, ale są pozostałością po plantacjach prowadzonych przez koczownicze plemiona. Większość z nich liczy sobie 100-150 lat - sadzono je, gdy Francuzi akceptowali podatki płacone w herbacianym suszu. Niektóre okazy mają jednak 500-700 lat. 

Herbaty sprzedawane są pod nazwą Shan Tuyet, oznaczającą “śnieżną górę”. Odnosi się ona do maleńkich, białych włosków, które widoczne są na najmłodszych liściach. Napar z dzikiej herbaty w pierwszej chwili wydaje się być mniej intensywny niż w przypadku hodowlanych rodzajów - zarówno w smaku, jak i w aromacie. Najciekawsze są napary z drugiego i trzeciego parzenia, gdy liście faktycznie oddają do wody wszystko, co mają najlepszego.

Zielona herbata Tan Cuong

Najpopularniejsza wietnamska herbata to zielona pochodząca z Tan Cuong w prowincji Thai Nguyen. Zbiory z tutejszych plantacji są chronione prawnie - używanie nazwy Tan Cuong jest zastrzeżone tylko dla nich. 

Tradycyjnie liście zwija się w kształt przypominający małe haczyki.  W naparze czuć zarówno gorycz, jak i delikatny kwiatowy posmak. W aromacie wyczuwalna jest świeża trawa, prażone orzechy i brązowy cukier.

Wietnamskie oolongi

Produkcję oolongów rozpoczęto dopiero w latach 90., gdy nawiązano współpracę z tajwańskimi firmami. Wykorzystuje się tajwańską wiedzę i doświadczenie, a spora część produkcji trafia właśnie do tego kraju. Krzewy uprawia się przede wszystkim w prowincjach Lam Dong, Son La i Lang Son.