Najbardziej rozwinięta na świecie, japońska ceremonia parzenia herbaty, liczy sobie co najmniej kilka wieków. Skąd się wzięłą, jak ewoluowała na przestrzeni lat i jakie otoczenie, naczynia oraz przybory są potrzebne, by prawidłowo przeprowadzić japońską ceremonię picia herbaty? Sprawdź, na czym polega ten niezwykły rytuał.

Skąd wzięła się japońska ceremonia picia herbaty?

Rytuał znany dzisiaj pod hasłem japońskiej ceremonii picia herbaty kształtował się przez wieki, jest połączeniem różnych zwyczajów obowiązujących w czasach kolejnych dynastii. Najstarsze zapiski dotyczące ceremonialnego picia herbaty pochodzą z okresu chińskiej dynastii Tang (VII - X wiek). W czasie panowania dynastii Song (X - XIII wiek) liście proszkowano, choć początkowo herbatę pijali głównie mnisi w świątyniach oraz arystokraci. Wiadomo, że uprawę herbaty w Japonii rozpoczęto ok. VIII wieku.

W 1119 roku japoński mnich Eisai, po powrocie z Chin, wprowadził w swoim kraju zwyczaj zaparzania sproszkowanej herbaty i picia jej w trakcie medytacji zen. Stał się popularyzatorem herbaty jako napoju zdrowego dla ciała i ducha. To właśnie wtedy w Japonii zaczęłą kształtować się ceremonia parzenia i picia herbaty. 

Z czasem rytuał zaczął interesować wojowników oraz niższe klasy społeczne, na przykład kupców. To spowodowało, że spotkania zaczęły przeradzać się w iście towarzyskie przyjęcia z konkursami poezji czy zgadywania gatunku herbaty. Obowiązującą dzisiaj ceremonię zaczęto odprawiać w tej formie u schyłku XVI wieku. 

Jakiej herbaty używa się do japońskiej ceremonii?

Wbrew pozorom podczas ceremonii nie korzysta się z klasycznych, liściastych herbat czarnych, zielonych czy innych. Podczas japońskiej ceremonii parzy się matchę, czyli specyficzną zieloną herbatę, na którą rośliny uprawia się w inny sposób. Otóż krzewy, z których powstać ma matcha, hodowane są w pomieszczeniach, do których nie jest dopuszczane światło. To powoduje, że roślina wzrasta znacznie wolniej, ale nabiera charakterystycznego, słodkiego smaku. Po zebraniu liście mieli się na bardzo drobny, zielony proszek.

Naczynia i przybory potrzebne podczas japońskiej ceremonii picia herbaty

Każdy element wykorzystywany podczas japońskiej ceremonii jest istotny. Oprócz czarek, w których przygotowuje się i pije herbatę, istotne są również:

  • cha-gama - najczęściej żeliwny dzbanek, w którym gotowana jest woda,

  • chashaku - bardzo wąska bambusowa łyżeczka do nakładania herbaty matcha,

  • chasen - kształtem zbliżona do pędzla do golenia, bambusowa miotełka służąca do roztrzepywania herbaty w czarkach 

Sam wystrój pomieszczenia, w którym odbywa się ceremonia picia herbaty, również nie powinien być pozostawiony przypadkowi. Obowiązuje tu zasada kompletnej ascetyczności. Oprócz gołych ścian w pomieszczeniu powinny się znaleźć:

  • tatami - tradycyjne maty ze słomy ryżowej, którymi przykrywa się podłogę,

  • tonoma - wnęka, w której znajdują się kakemono oraz chabana, jedyne elementy dekoracyjne w pomieszczeniu,

  • kakemono - obraz malowany na jedwabiu, czasami na papierze, przeznaczony właśnie do ekspozycji w tonoma; najczęściej przedstawia scenkę rodzajową, abstrakcję lub kaligrafię,

  • chabana - kompozycja kwiatowa, która powinna być dopasowana do wiszącego obok kakemono.

Japońska ceremonia picia herbaty

Samo przyrządzanie herbaty jest ostatnim elementem całej japońskiej ceremonii. Poprzedza je spacer gości po ogrodzie i kontemplacja przyrody. Zgodnie ze sztuką, ceremonia powinna bowiem odbywać się w specjalnie do tego przygotowanym pawilonie, znajdującym się w sercu zielonego ogrodu. Wskazane jest, by znajdował się tam również strumyk lub chociaż misa z wodą, w której goście, przed wejściem do pawilonu, mogą umyć usta i ręce.

Wejście do pawilonu jest małe, niskie, tak, aby każdy musiał się nieco pochyli na znak szacunku do pozostałych gości i równości z nimi. Przed wejściem zostawia się buty, okrycie wierzchnie, a dawniej również broń, w tym samurajskie miecze. Po wejściu należy zająć miejsca na położonych na ziemi matach. 

Jeśli podczas przechadzania się po ogrodzie goście wybrali gościa honorowego, dziękuję on gospodarzowi w imieniu wszystkich za zaproszenie. W tym momencie wskazana jest rozmowa, najlepiej na temat samej ceremonii lub wystroju pawilonu, który również podlega bardzo szczegółowym zasadom. Następnie goście częstowani są lekkim posiłkiem, czasami również sake.

Dopiero teraz gospodarz przystępuje do przyrządzania herbaty - zagotowuje wodę, a do czarki wsypuje matchę. Może mu w tym pomagać gość honorowy. I tu dopuszczalne są dwa warianty parzenia naparu - mocniejszą herbatę przyrządza się w jednej czarce, z której każdy gość po kolei się częstuje lub gospodarz przygotowuje delikatniejszą herbatę dla każdego gościa w osobnej, mniejszej czarce. 

Samo przygotowanie napoju, choć wydaje się dość proste, wymaga lat doświadczeń i nieustannego poszukiwania idealnych proporcji, zależnie od smaku wody i samej matchy. Generalnie na każdego gościa przypadać powinny trzy łyżki (chashaku) sproszkowanej herbaty, które zalewa się wodą i roztrzepuje w czarce przy użyciu chasen, wykonując ruch w kształcie litery W. Gdy wszyscy wypiją herbatę, gość honorowy powinien ponownie podziękować gospodarzowi za przyjęcie.